Heilige oorlogen in de bijbel?
De Russische patriarch Kirill rechtvaardigt de Russische invasie als een heilige oorlog en hij lijkt daarin parallellen te zien met de inname van Kanaän door de Israëlieten (bv. in de boeken Numeri en Jozua). Deze rechtvaardiging van Kirill wordt door verreweg de meeste christenen veroordeeld, maar lezing van die verhalen uit het Oude Testament, roept wel vragen op. Geeft God daar inderdaad de opdracht tot een oorlog? Worden de inwoners niet gewoon voor een groot deel uitgeroeid? En geeft volgens de bijbel hiermee God niet gewoon de opdracht tot genocide? En is het dan niet logisch dat Kirill nu ook reden tot een heilige oorlog ziet? En is de God van de Bijbel dan wel goed te noemen? Is geloven in God dan wel goed? Hoe zit dit? In dit artikel zoeken we naar antwoorden op deze vragen. Zonder alles recht te willen praten of rond te willen krijgen, want het blijven ergens teksten die schuren. Een zestal handreikingen die hopelijk helpen bij de interpretatie van deze Bijbelgedeelten. 1. Het gaat om een unieke situatie in de bijbel. Het is in het geheel niet zo dat God aan de lopende band oorlogen ontketend of bloedvergieten stimuleert (iets dat iemand als Richard Dawkins stelt). Het komt wel vaker voor dat de Israëlieten oorlogen moeten voeren van God, maar bijna altijd is dat om zichzelf te verdedigen tegen volken die aanvallen. De inname van Kanaän is hierin een grote uitzondering. 2. Er wordt een bepaalde oorlogsretoriek gebruikt, waar wij bijzonder weinig mee hebben, maar die voor die tijd en cultuur gewoon waren. In die oorlogstaal wordt ‘alles en iedereen’ gedood. Dit wil de totaliteit van de overwinning duidelijk maken, maar is niet letterlijk te nemen (zoals wij ook een verslag van een sportwedstrijd ook niet letterlijk nemen als er staat dat ‘de tegenstander werd verpletterd’ of ‘het andere team compleet werd weggevaagd’. De bijbel zelf gaat ook al niet uit van zo’n letterlijke interpretatie. Uit het boek Rechters blijkt dat lang niet alle Kanaänieten uitgeroeid waren, maar hoogstwaarschijnlijk alleen de militaire vestingsteden. 3. Het gaat hier niet om misplaatst superioriteitsgevoel bij de Israëlieten, maar om oordeel over de ultieme slechtheid van de Kanaänieten. Typerend voor die slechtheid was het brengen van kinderoffers. Dat was gruwelijk in Gods ogen en daarmee gingen die Kanaänieten een grens over, waardoor God hen wel moest straffen. Je moet bij de Kanaänieten dus ook niet denken aan een vredelievend volkje, maar in de bijbel hebben ze veelmeer de klank van een verdorven volk, meer op de lijn van Nazi’s of Boko-Haram-groeperingen. God strijd hier dus niet tegen (onschuldige) mensen, maar bindt de strijd aan met het kwaad. 4. Deze straf voor de Kanaänieten wordt nergens in de bijbel als inspiratie gebruikt voor nieuw geweld. Het wordt ook nergens als rechtvaardiging gebruikt om ook maar geweld in te zetten. De bijbel roept de lezer namelijk nooit op om geweld te gebruiken. Integendeel, al in het Oude Testament staat het verbod: ‘gij zult niet doden’. En het Nieuwe Testament gaat nog wat stappen verder met ‘heb uw vijanden lief’. 5. Deze straf op de Kanaänieten is iets dat van God komt (al wordt het wel door mensen uitgevoerd). De bijbel roept juist voortdurend mensen op om zich juist van wraak en oordeel te onthouden. Die dingen komen God toe, zoals dit verhaal ook stelt. Dit verhaal is er wel een teken dat God niet alles ongestraft laat en dingen rechtzet. 6. Dit verhaal van de inname van Kanaän staat in het grotere kader van de bijbel – van een God die de hele wereld wil zegenen met zijn goedheid. Toen dat niet lukte via (de nakomelingen van) Adam en Noach, koos God ervoor om de wereld te zegenen via de nakomelingen van Abraham – de Israëlieten. En voor dit plan had dit volk een concrete plek nodig. En om dit plan te laten slagen, moesten dus de (niet onschuldige) Kanaänieten wijken. En dat ging er hard en primitief en onbeschaafd aan toe – maar dat was nodig om Gods plannen niet voortijdig te laten stranden. Nogmaals, met deze handreikingen zijn zeker niet alle plooien recht gestreken. Maar in ieder geval is de kritiek niet terecht dat het geweld uit de bijbel oproept om ook vandaag de dag door christenen herhaald te worden. Je moet de bijbel wel enorm misbruiken – zoals Kirill doet – wil je haar zien als legitimering van je eigen gewelddadigheid. En dat er zeer kleine minderheid van mensen dit wel doet of gedaan heeft, zegt niet dat de bijbel zo slecht is. Maar dat sommige mensen zo slecht zijn dat ze alles kunnen verdraaien om het maar in hun straatje te laten passen. Uiteindelijk zijn de verhalen over de inname van Kanaän een noodmaatregel van God voor een hoger goed. Wij mensen kunnen ons beter verre houden van ‘noodmaatregelen omwille van een hoger goed’ omdat wij zomaar mis zitten. Maar God is volgens de bijbel wel 100% zuiver, goed en rechtvaardig en zet God zulke noodmaatregelen nooit verkeerd in. Uiteindelijk blijkt in het grote Bijbelse verhaal dat deze God liever zelf gruwelijk geweld en zelfs de dood onderging (in Jezus) dan dat wij dat zouden moeten ondergaan. Via deze ‘noodmaatregel van het kruis’ verslaat God uiteindelijk het kwaad en geeft hij mensen toekomst. En dat is de hoofdlijn van de bijbel. En die hoofdlijn inspireert tot een ongewapende strijd tegen het kwaad. Die inspireert tot inzet voor vrede, rechtvaardigheid, gelijkwaardigheid en goedheid. Op deze manier heeft bv. Martin Luther King deze verhalen geïnterpreteerd. En laten we hopen dat geestelijke leiders – in het heden en in de toekomst – vooral in deze lijn de bijbel zullen blijven interpreten. Niet alleen omdat deze lijn God en de bijbel veel meer recht doet, maar ook omdat deze lijn tot veel meer recht zal leiden.
