Het effect van schaarste
Ons leven wordt bepaald door dingen waar we te weinig van hebben. Dat is zo’n beetje de strekking van het boek Schaarste. In dit boek werken Harvard-econoom Sendhil Mullainathan en Princeton-psycholoog Eldar Shafir op een verrassende manier uit hoe schaarste onze aandacht stuurt. Of het nu gebrek aan geld, voedsel, tijd, sociale contacten of iets anders is: schaarste beperkt ons denkvermogen. Wie lijdt aan schaarste neemt andere beslissingen dan iemand die zich bevindt in een situatie van overvloed. In de praktijk zijn dat dikwijls minder verstandige beslissingen. Ook zorgt schaarste ervoor dat je vermogen tot zelfbeheersing minder goed functioneert. Wanneer je lange tijd geen eten hebt gehad dan zul je je moeilijk kunnen beheersen als je aanschuift aan tafel. De auteurs laten aan de hand van allerlei voorbeelden zien hoe schaarste het denkvermogen van mensen negatief beïnvloedt. In mijn werk met mensen in armoede hoor ik anderen soms vragen: zijn mensen in armoede wel slim genoeg om iets aan hun situatie te doen? Kunnen ze wel met geld omgaan? Uit het boek van Mullainathan en Shafir blijkt het volgende: het effect van schaarste is dat het IQ van mensen daalt. Het risico bestaat dat mensen die voortdurend financiële kopzorgen hebben in een vicieuze cirkel terecht komen. Hoe sterker een mens het gebrek aan geld ervaart, hoe minder ruimte iemand in zijn hoofd heeft om een weloverwogen besluit te nemen. Ik zie dan bijvoorbeeld dat iemand een duur telefoonabonnement afsluit, terwijl hij zich daarmee dieper in de schulden steekt. Uit onderzoek blijft dat door schaarste iemand het moeilijk vindt om over de gevolgen op lange termijn na te denken. Bij Goud van Noord ontmoeten we voortdurend mensen bij wie schaarste een belangrijk thema is in hun leven. We zien wat het met wijkbewoners doet: schaarste creëert schaarste. Tegelijk opent dit boek de ogen voor mijn eigen schaarste. Ik heb het geluk dat ik niet telkens wakker hoef te liggen over de dieprode cijfers op mijn bankrekening, maar dat wil niet zeggen dat er geen schaarste in mijn leven is. Veel bezoekers van Goud van Noord hebben geen gebrek aan tijd. Hoe anders is het voor velen van ons. Ook een schaarste aan tijd heeft effect op ons vermogen om te denken. Het beperkt onze creativiteit, het zorgt voor stress en dat beïnvloedt weer ons geheugen. En last but not least lijdt ons humeur eronder. Eindigen we in mineurstemming? Nee, zeker niet! Het mooie van dit boek is dat het het wij-zij-denken doorbreekt. Wij lijden allemaal aan een vorm van schaarste. Dat maakt bescheiden. We zitten in hetzelfde schuitje en daarom hebben we elkaar nodig. Ik leer van de wijkbewoners in het Oude Noorden om het werk soms neer te leggen en tijd voor iets of iemand vrij te maken. We inspireren elkaar. Samen bouwen aan iets moois in de wijk zorgt voor een geweldige overvloed! *Bram Robbertsen Buurtpastor Goud van Noord*